Ngập úng đô thị: Cần những giải pháp căn cơ

Tại Hội thảo “Ngập úng đô thị - Thách thức và biện pháp giảm thiểu" các chuyên gia, nhà khoa học đã chỉ ra những nguyên nhân và đề xuất những giải pháp căn cơ cho vấn đề này.

ThS. Nguyễn Quyết Chiến, Tổng thư ký Liên hiệp Hội KHKT Việt Nam.

Ngày 17/12, tại Hà Nội, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) phối hợp Tổng hội Xây dựng Việt Nam tổ chức Hội thảo "Ngập úng đô thị, thách thức và biện pháp giảm thiểu".

Trong bối cảnh đô thị hóa diễn ra nhanh chóng cùng với tác động ngày càng nghiêm trọng của biến đổi khí hậu, tình trạng ngập úng đô thị đã và đang trở thành một trong những thách thức lớn nhất đối với phát triển đô thị bền vững ở Việt Nam. Nhiều đô thị, đặc biệt là các đô thị lớn và trung tâm vùng, thường xuyên đối mặt với ngập lụt do mưa lớn, triều cường, nước biển dâng và quá tải hệ thống thoát nước gây ra những tổn thất lớn về kinh tế, làm đình trệ các hoạt động dân sinh, ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống người dân, gây ô nhiễm môi trường và an toàn đô thị.

Có nhiều nguyên nhân được chỉ ra dẫn đến tình trạng ngập úng đô thị ngày trở nên nghiêm trọng, kéo dài, khó dự báo. Thực trạng này không chỉ phản ánh mặt trái của quá trình đô thị hóa (bê tông hóa bề mặt, kiểm soát cốt nền đô thị, xây dựng các công trình làm cản trở dòng chảy), những hạn chế trong hạ tầng kỹ thuật và công tác quản lý đô thị, mà còn cho thấy những bất cập trong tư duy quy hoạch, kể cả thái độ đối xử với nước (coi nước là tài nguyên hay là đối tượng phải chống quyết liệt). Bên cạnh đó, hệ thống pháp luật cho thoát nước, cấp nước chưa hoàn chỉnh, công tác quản lý vận hành các hồ chứa thủy điện, khả năng dự báo, mô hình tính toán mô phỏng tình trạng ngập và khả năng thích ứng của đô thị trước các rủi ro khí hậu ngày càng gia tăng.

Theo ThS. Nguyễn Quyết Chiến, Tổng thư ký Liên hiệp Hội Việt Nam, hiện nay, cả nước có khoảng 900 đô thị, tỷ lệ đô thị hóa đã vượt 44% và dự kiến sẽ trên 50% vào năm 2030. Tuy nhiên, cùng với tốc độ đô thị hóa nhanh là tình trạng bê tông hóa gia tăng, san lấp ao hồ, thu hẹp kênh rạch, khiến không gian lưu trữ và thoát nước tự nhiên bị suy giảm nghiêm trọng.

Theo thống kê đến năm 2024, các đô thị trên cả nước đã ghi nhận khoảng 397 điểm ngập, với tổng diện tích ảnh hưởng trên 900ha. Nhiều đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, Hải Phòng, Cần Thơ... thường xuyên xảy ra ngập úng ngay tại các khu vực trung tâm, với độ sâu phổ biến từ 0,3 - 0,8m, thời gian tiêu thoát nước kéo dài nhiều giờ.

Đáng chú ý, từ đầu năm 2025 đến nay, tình trạng ngập úng diễn ra ngày càng phức tạp tại nhiều đô thị vừa và trung bình, cho thấy tính lan rộng và hệ thống của vấn đề.

Tại các thành phố như: Thái Nguyên, Huế, Đà Nẵng và đặc biệt là TP.HCM… thời gian qua tình trạng ngập úng xảy ra cục bộ, kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động du lịch và đời sống người dân.

"Thực tiễn trên cho thấy, ngập úng đô thị không còn là vấn đề riêng của các đô thị đặc biệt hay đô thị lớn, mà đã trở thành thách thức phổ biến đối với hệ thống đô thị Việt Nam. Ngập úng không chỉ gây đình trệ giao thông, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt và sản xuất, mà còn gây thiệt hại kinh tế ước tính tương đương 1 - 1,5% GDP đô thị mỗi năm", ThS Nguyễn Quyết Chiến nhận định.

TS. Đặng Việt Dũng - Chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam phát biểu tại hội thảo.

Chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam - TS. Đặng Việt Dũng cũng cho rằng, việc nhiều đô thị, đặc biệt là các đô thị lớn và trung tâm vùng, thường xuyên đối mặt với ngập lụt đang gây ra những tổn thất lớn về kinh tế. Đồng thời làm đình trệ các hoạt động dân sinh, gây ô nhiễm môi trường và an toàn đô thị.

"Thực trạng này không chỉ phản ánh mặt trái của quá trình đô thị hóa, hạn chế trong hạ tầng kỹ thuật và công tác quản lý đô thị, mà còn cho thấy những bất cập trong tư duy quy hoạch. Kể cả thái độ đối xử với nước, hệ thống pháp luật cho thoát nước, cấp nước chưa hoàn chỉnh. Công tác quản lý vận hành các hồ chứa thủy điện, khả năng dự báo, mô hình tính toán mô phỏng tình trạng ngập và khả năng thích ứng của đô thị trước các rủi ro khí hậu ngày càng gia tăng" - TS. Đặng Việt Dũng nhấn mạnh.

Ông Trần Hoài Anh, Phó cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (Bộ Xây dựng).

Phát biểu tham luận và thảo luận tại Hội thảo, các đại biểu cũng đã chỉ ra những nguyên nhân chủ yếu, đưa ra các giải pháp căn cơ trước mắt và lâu dài.

Ông Trần Hoài Anh, Phó cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (Bộ Xây dựng) cho rằng, hệ thống thoát nước của phần lớn các đô thị Việt Nam hiện nay chủ yếu là hệ thống chung, thu gom cả nước mưa và nước thải trong cùng một mạng lưới cống. Hệ thống này được hình thành từ lâu, nhiều nơi có tuổi thọ trên 40 - 60 năm, quy mô nhỏ, xuống cấp, không còn đáp ứng được yêu cầu vận hành trong điều kiện mưa lớn và triều cường, chưa được đầu tư nâng cấp hoặc mở rộng đồng bộ với quá trình đô thị hóa.

Điển hình như TP Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Hải Phòng, Cần Thơ, Huế đều đang sử dụng hệ thống thoát nước chung với công suất thiết kế chỉ đáp ứng được lượng mưa 50 - 100 mm/2 giờ. Thực tế, các trận mưa gần đây thường đạt 200 - 300 mm/3 giờ, vượt xa khả năng thiết kế, dẫn đến tình trạng ngập úng cục bộ và kéo dài.

Cũng theo ông Trần Hoài Anh, tính đến tháng 7/2025, cả nước đã có 23 đồ án quy hoạch chuyên ngành thoát nước được phê duyệt. Trong đó, nhiều quy hoạch được lập từ giai đoạn 2000 - 2010, không còn phù hợp với tốc độ đô thị hóa và thay đổi sử dụng đất.

ThS. Lê Tùng Lâm, Trưởng ban Đô thị HĐND TP Đà Nẵng.

Theo ThS Lê Tùng Lâm - Trưởng ban Đô thị HĐND TP. Đà Nẵng cho rằng: Những hạn chế trên bắt nguồn từ các nguyên nhân mang tính hệ thống. Trước hết là nguyên nhân từ tư duy, khi nước mưa trong đô thị vẫn chủ yếu được nhìn nhận như rủi ro thay vì tài nguyên. Tư duy này hình thành trong bối cảnh đô thị hóa nhanh và hạ tầng còn hạn chế, nhưng khi điều kiện đã thay đổi, nó lại trở thành rào cản cho việc phát triển các mô hình quản lý nước đô thị linh hoạt hơn.

Thứ hai là nguyên nhân pháp lý, khi nước mưa đô thị nằm ở giao điểm giữa Luật Tài nguyên nước và Luật Xây dựng, nhưng không thuộc trọn vẹn phạm vi điều chỉnh của luật nào, dẫn đến việc không có cơ quan hay văn bản pháp luật nào “nhận trách nhiệm chính” cho nội dung này.

Thứ ba là nguyên nhân về quản trị, với sự phân tán trách nhiệm giữa nhiều cơ quan và lĩnh vực, khiến các giải pháp trữ, thấm và tái sử dụng nước mưa khó được triển khai đồng bộ. Cuối cùng là nguyên nhân về chuẩn hóa, khi hệ thống quy chuẩn,tiêu chuẩn vẫn chủ yếu kiểm soát giải pháp và thông số công trình, chưa chuyển sang kiểm soát kết quả quản lý nước mưa ở quy mô đô thị.

GS.TS Trần Đức Hạ (Hội Cấp thoát nước Việt Nam).

Tham luận tại Hội thảo, GS.TS Trần Đức Hạ (Hội Cấp thoát nước Việt Nam) cho rằng, để giải quyết úng ngập cho các đô thị cần có biện pháp tổng thể bao gồm các giải pháp kỹ thuật, xây dựng chế tài, nâng cao ý thức và trách nhiệm cộng đồng. Từ đó, đưa các đô thị trở thành đô thị sinh thái, phòng ngập lụt hiệu quả, bảo vệ vòng tuần hoàn nguồn nước bền vững, an toàn và ít thiên tai.

Bên cạnh các giải pháp công trình, các giải pháp phi công trình cũng có vai trò đặc biệt quan trọng, trong đó cần rà soát, điều chỉnh lại quy hoạch thoát nước đô thị trên cơ sở cập nhật hiện trạng phát triển đô thị và hệ thống hạ tầng, đồng thời tính đến các yếu tố bất thường của thời tiết và biến đổi khí hậu.

Các giải pháp kỹ thuật cần được triển khai đồng bộ theo các giai đoạn khẩn cấp, ngắn hạn, trung hạn và dài hạn, hướng tới mục tiêu xây dựng các đô thị sinh thái, phòng, chống ngập lụt hiệu quả, bảo vệ vòng tuần hoàn nguồn nước bền vững, an toàn và giảm thiểu rủi ro thiên tai.

Phát biểu kết luận Hội thảo, TS. Đặng Việt Dũng kết luận: Từ các ý kiến và tham luận tại hội thảo, có thể thấy rằng ngập úng đô thị không còn là vấn đề cục bộ hay mang tính thời điểm, mà đã trở thành thách thức mang tính hệ thống, gắn chặt với mô hình phát triển đô thị và khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu. Việc giải quyết bài toán này đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của các cấp, các ngành, sự thay đổi tư duy trong quy hoạch và quản lý đô thị, cùng với những giải pháp kỹ thuật và chính sách đủ mạnh. Đây cũng là tiền đề quan trọng để hướng tới xây dựng các đô thị Việt Nam an toàn, thích ứng và phát triển bền vững trong tương lai.

 
Yến Lĩnh